“Elke christelijke gemeenschap moet opkomen voor de armen! …
… en vechten tegen de ongelijkheid en de tirannie van het geld”, zegt Jorge Bergoglio in de film ‘the two popes’. Later zal hij verkozen worden tot paus en Franciscus gaan heten. Hij schrijft dan z’n eerste encycliek ‘Laudato si’: Wees geprezen! O God, mijn Heer. Ik ben oecumenisch in hart en nieren, dus lees en citeer ik hem graag.
En, weer is er dat bruggetje tussen geld en aarde, tussen geld en armoede. Hoe komt dat toch dat ik steeds weer over dat bruggetje loop en de teksten lees van grote denkers, van wetenschappers, van gelovigen, die allemaal schrijven vanuit hun zorgen over de aarde, de natuur, de schepping, ons thuis, die blauwe planeet. U lezer, moet me alstublieft maar niet wegzetten als groene fanaticus, maar als groene gelovige. Want ik kan niet anders, ik ben een religieus mens van de natuur en van de medemens. Ik combineer al sinds mijn jeugdjaren de biologie en de theologie, zoals ik bij mijn afscheid van de politiek in Veere afgelopen december zei. Deze twee polen hebben mijn leven en werken beïnvloed. Want de mens is deel van die natuur en niet bepaald de kroon op de Schepping. “Die kroon dat is de rustdag en alles begint en eindigt met God” zo citeer ik met instemming Ds. Trees van Montfoort. Dat heb ik allereerst van Franciscus van Assisi geleerd. Schepping en milieuschade gaan hand in hand en ik ontleen mijn diepste motivatie als mens en groene diaken aan de teloorgang van zowel medemensen in armoede en verslavingen, als de teloorgang van Gods schepping. Laatst vroeg iemand me ‘wat drijft jou?’ ik antwoordde met het voorbeeld van een klein insectje, de Schaatsenrijder, die loopt op water dankzij de oppervlaktespanning van het water. Maar: dankzij mijn shampoo verdwijnt dat spanningslaagje en dan zakt die Schaatsenrijder, plus zijn neefje het Schrijvertje (‘Krinkelende winkelende waterding’) in het water ten onder… een natuurverhaal. Ik vergat het theologische verhaal er bij te zeggen, dus schrijf ik het nu maar alsnog, dat ook dit schepseltje leeft dankzij onze Schepper! Geprezen zij God de Schepper om onze aarde, onze lucht en alle kleine insecten daarin! Dat is tevens de strekking van onze groene theologe mw. Van Montfoort (in Woord & Dienst van oktober jl.). Ik citeer: “als God ziet dat het heel goed is, gaat het over het geheel van hemel en aarde! Stroken onze opvattingen wel met het bijbelse beeld dat de Schepper ook de God is van de natuur?”
Paus Fransiscus maakt de verbindingsbrug tussen de aanbidding van onze (westerse) mammon, ons huidige economie-model en de tirannie van het kapitalisme dat de wereld verovert. De rijken worden rijker, zo lezen we vrijwel dagelijks over de multinationals Google, Amazone e.d. Ik lees die artikelen vooral in Trouw, meestal de Verdieping. Voor mij, als niet-betaman, waren cijfers en bedragen altijd onduidelijk en ongrijpbaar ‘als zeepjes’. Maar ik snap het wel als in die film met de 2 pausen, Jorge Bergoglio tegen Paus Benedictus 16 zegt dat ‘de banken hebben mijn land Argentinië verlamd en verwoest.” En de huidige president van Brazilië, dhr. Bolsonaro, verkoopt momenteel het Amazonewoud aan de hout- en mijn-kapitalisten en zijn ziel aan de duivel, zoals we dan zeggen. En indirect verkoopt hij het aan u en mij, de consument. Helaas weigeren niet alle banken dergelijke transacties. “Als niemand schuldige is van de huidige crises, dan zijn we allen schuldigen” zal later Paus Franciscus zeggen (op Lampedusa). Vergeeft u me als ik me dat aantrek en hier opschrijf, maar ik kan het niet anders zien. “We hebben te maken met een globalisering van onverschilligheid. We denken alleen aan onszelf en leven in een eigen zeepbel, die wel mooi is, maar ook onwerkelijk. We zijn gewend geraakt aan armoede, uitbuiting en uitputting als onderdelen van het globale systeem dat we economie noemen, inclusief de handelsoorlogen. Het raakt mij niet, zegt men; want ik kan het toch niet beïnvloeden. Niemand voelt zich (blijkbaar) verantwoordelijk. Wie kan het aanspoelen van vluchtelingen op onze Europese kusten tegenhouden? Vast iemand anders dan ik…” Zo eindigt het eerbetoon aan deze bijdetijdse Paus Fransiscus in een ontroerende film.
Hier, in deze film, ontmoetten twee grootheden elkaar, Benedictus en Franciscus. Hier botsen twee werelden van denkbeelden nl. het behoudende en het eigentijdse. Hier botsen twee theologiën, die van de leer en die van de praktijk. Met de vraag van alle tijden: past de kerk zich aan de praktijk van het tijdsgewricht aan of moet die praktijk zich aanpassen aan de kerk en haar dogma’s? De huidige praktijk lijkt mij (gesteund door deze Paus) ter discussie te staan en we moeten onze schuld erkennen, dat ook wij de aarde hebben uitgebuit. Het is tijd voor verandering, niet voor compromissen. Ook in Nederland en in Zeeland.
Verenigd door eenzelfde zorg.
In een klein hoofdstuk als inleiding op “Laudato si” schrijft Paus Fransiscus dat allerlei kerken en andere religies ‘een diepe bezorgdheid en kostbare reflectie hebben ontwikkeld aangaande het disfunctioneren van onze wereldeconomie en het milieu’. En hij citeert een bijdrage van de oecumenische Patriarch Bartholomeus (zie ook in de Groene Bijbel, pag 828) : “…in de mate waarin wij allen kleine ecologische schade veroorzaken, wij daarom geroepen zijn onze kleine of grote bijdrage aan de ontwrichting en de vernietiging van het milieu te erkennen. Want een misdaad tegen de natuur is een misdaad tegen onszelf en een zonde tegen God.”
Tegelijkertijd heeft Bartholomeus opnieuw de aandacht gevestigd op de ethische en spirituele wortels van de problemen: “ en deze wortels nodigen ons uit om niet alleen de oplossingen te zoeken in de techniek maar tevens in de verandering van de mens! Omdat wij anders alleen maar de symptomen zouden aanpakken.” Daarmee worden grote vraagtekens gezet bij de oplossingsrichting van een voortschrijdende techniek die ons zou kunnen redden van de milieucrises! En hij geeft een aantal richtingwijzers voor diepgaander ethische oplossingen cq keuzes, nl. :
“ overgaan van hebzucht naar edelmoedigheid, van overconsumptie naar offer en van onnodige verkwisting naar samen delen. Dit delen is dan de vorm van ascese die meer doet dan slechts ‘afzien van’ maar die leert geven en delen! “ Tot zover de diepgaande, serieuze suggesties van Patriarch Bartholomeus voor ons dagelijks gedrag.
Christenen zijn, volgens deze nieuwe Paus Fransiscus, geroepen de wereld, de aarde te aanvaarden als een gezamenlijk huis van gemeenschap met God en naaste op wereldschaal; zo kunnen het menselijke en het goddelijke elkaar ontmoeten in het kleinste detail van woord en daad in het “naadloze kleed” van Gods schepping.
Peter Geene, groene diaken.